Kerkorgel
Blank-orgel in de Hervormde Kerk te Wijk (bij Heusden)
Beluister het orgel via dit kanaal of via onderstaande opname
Historie van het orgel
Het huidige orgel is in 1971 en 1972 door de Firma K.B. Blank en Zoon uit Herwijnen vervaardigd ter vervanging van een pneumatische Dekker-orgel uit 1920. Op donderdag 24 februari 1972 werd dit orgel in gebruik genomen door Willem Retze Talsma die tevens als adviseur had opgetreden.In 1998 heeft een grondige renovatie door Orgelbouwer Henk van Eeken plaatsgevonden.
Gebruik
Het Blank-orgel in de Ned. Hervormde Kerk te Wijk heeft als belangrijkste taak het begeleiden van de gemeentezang. Daarnaast wordt het orgel ook gebruikt voor het verzorgen van orgelspel vóór en na de kerkdiensten, alsmede vóór-, tussen- en naspelen en het spelen van al dan niet koraalgebonden orgelliteratuur.
Concerten
Op gezette tijden worden er concerten gegeven, waarbij in hoofdzaak geestelijk repertoire ten gehore wordt gebracht.
Restauratie
Naar aanleiding van enkele herstelwerkzaamheden in het jaar 1997 heeft de kerkvoogdij van de gemeente Wijk aan Orgelmaker Henk van Eeken (opvolger van firma Blank) de opdracht gegeven een rapport op te maken van de algehele staat van het al weer 25-jarige orgel. De uitkomst hiervan gaf aan dat, alhoewel er sprake is van een kwalitatief hoogwaardig instrument, er diverse aanpassingen noodzakelijk waren.nBij de daarop volgende restauratie werden de volgende aanpassingen uitgevoerd:
- Wegens verzakkingsverschijnselen van de frontpijpen worden deze voorzien van nieuwe voetspitsen en waar nodig een hangconstructie aangebracht om herhaling te voorkomen.
- Verlenging schalbekers van Trompet en Dulciaan ter verbetering van klank (minder scherp) alsmede herintonatie van deze beide registers.
- Het pedaalklavier is opnieuw ingevoerd met stevig kalfsleer en al het vilt is vervangen
- Speelmechaniek gereinigd en waar nodig nieuwe stelmoeren aangebracht.
- Verbetering aanspraak Bazuin 16
- Uitbreiding door toevoeging van nieuwe opliggende tremulant op gehele orgel
Oplevering
Op zaterdagavond 24 april 1999 heeft onder leiding van de plaatselijke predikant Ds. A.H. Veldhuizen een Orgelavond met samenzang plaatsgevonden waarbij organist en adviseur Dirk Jansz. Zwart werken van o.a. Mendelssohn-Bartholdy, J.S. Bach en Jan Zwart ten gehore heeft gebracht. Ook is door orgelmaker Henk van Eeken en zijn medewerker Klaas Veldman een toelichting op de uitgevoerde werkzaamheden gegeven.
Technische gegevens:
Orgelkas
Voor het grootste gedeelte vervaardigd uit eikenhout van een goede kwaliteit, slechts het dak is vervaardigd van plaatmateriaal.
Windvoorziening
Twee mahoniehouten magazijnbalgen, die worden gevoed door een windmachine van het merk Meidinger. De ruim bemeten kanalisatie is eveneens vervaardigd uit mahonie.
Windladen
Eikenhouten cancellenramen, aan weerszijden voorzien van hechthouten dekplaten. De ventielen zijn van cederhout, geplaatst in ventielenkasten van eikenhout en mahonie. De pulpeten zijn van nylon, de slepen, dammen en stempels zijn van eikenhout, de pijpstokken en -roosters van mahonie. De pijpstokken zijn voorzien van kunststof telescoophulzen. De frontpijpen worden van wind voorzien via loden conducten, wat in het oeuvre van de firma Blank een positieve uitzondering is.
Manualen
Type balansklavier, geheel vervaardigd van eikenhout. De ondertoetsen zijn belegd met been, de boventoetsen zijn van ebbehout.
Pedaalklavier
Geheel vervaardigd uit eikenhout.
Speelmechanieken
Grenenhouten abstracten en ook de wellen zijn uit grenen vervaardigd.
Registermechaniek
Eiken trekkers en metalen walsen.
Stemming
Oorspronkelijk naar Andreas Werckmeister, echter is in de loop der jaren voor een groot deel verdwenen.
Tongwerken
Trompet 8: Orgelmetalen schalberkers, messing kelen en tongen, houten koppen en stevels
Dulciaan 8: Orgelmetalen schalberkers, messing kelen en tongen, metalen koppen en metalen stevels
Bazuin 16: Orgelmetalen schalberkers messing kelen en tongen, houten koppen en stevels, grootste kelen zijn beleerd. Sterke toon die past bij het karakter van het orgel.
Korte schets van de stijl van het orgel
Het Blank-orgel in de Hervormde Kerk te Wijk is een belangrijke representant van de nieuwe orgelbouwstijl die zich vanaf circa 1970 manifesteert en die een sterke reactie vormt op de klank van de orgels die zijn gemaakt in de zogenaamde neo-barokstijl uit de jaren’50 en’60, orgels met een vaak dunne en scherpe klank.
Bij de bouw van nieuwe orgels in deze historiserende stijl oriënteerde men zich veel sterker dan in de periode daarvoor op het historische orgelpatrimonium uit de periode tot 1750, in het bijzonder op de dorpsorgels uit die tijd.
Deze orgelbouwstijl werd in Nederland vooral gepropageerd en gestimuleerd door orgeldeskundigen als W.R. Talsma en de nog immer betreurde Haarlemse organist Klaas Bolt (1927 – 1990).
Het opkomen van deze stijl is een logisch gevolg van de ontwikkeling in de opvattingen over het spelen van oude muziek, waarbij het verband met het historische instrumentarium een belangrijke rol speelt. Een andere grote stimulans voor de ontwikkeling van deze orgelstijl waren de inzichten van met name Klaas Bolt, dat vooral de begeleiding van de gemeentezang de belangrijkste taak voor orgel en organist is.
Van meet af aan heeft de firma Blank in Nederland een voorname rol gespeeld bij deze ontwikkeling. Met name de heer S.F. Blank, die sterk is béinvloed door de Nederlands- Zwitserse orgelmaker Bernhardt H. Edskes, heeft door zijn duidelijke positiekeuze in deze ontwikkeling gedurende de 70-er jaren een belangrijke rol gespeeld.
Bij orgels van de firma Blank vertoont de nieuwe stijl zich in eerste instantie in de disposities waarin weer aandacht komt voor aspecten als Bourdon 16′, Cornet en de dubbel bezette discanten van de Prestant 8′, elementen die met name werden toegepast met het oog op de gemeentezangbegeleiding. Ook de factuur van het metalen pijpwerk wordt geïnspireerd op historische voorbeelden. Er worden daarbij veel wijdere mensuren gebruikt dan voorheen, terwijl ook alliages met een tamelijk hoog loodgehalte worden toegepast, waarbij het metaal veelvuldig wordt gehamerd. De gedekten zijn steeds dichtgesoldeerd.
In de vormgeving van de orgels wordt een stijl gevolgd die historiserend genoemd kan worden, maar die de historische informatie op sterk vereenvoudigde wijze toepast.
In de windvoorzieningen worden de nieuwe inzichten slechts langzaam toegepast, tot ver in de 70-er jaren worden er magazijnbalgen gebruikt. In de speelmechanieken wordt enerzijds gekozen voor niet-ingevoerd mechanieken, anderzijds wordt er gekozen voor geprefabriceerde onderdelen, in sommige gevallen zelfs aluminium winkelhaken.
Ook de factuur van de steeds tamelijk diep gebouwde windladen blijft nog geruime tijd in beginsel modern, waarbij nog lang telescoophuizen wordt gebruikt.
Als gevolg van de gekozen pijpfactuur alsmede een intonatie met relatief hoge opsneden en een specifieke kernafwerking met kernsteken of een aangevulde tegenfase ontwikkelen de orgels van de firma Blank een grote toon met een sterke persoonlijke zeggingskracht, die in de jaren ’70 zonder meer als spectaculair werd ervaren.
